نام اختصاری:ACP

سایر نام ها: -oفسفوریک منواستر، فسفوهیدرولاز، اسید فسفاتاز پروستاتی، اسید فسفاتاز استخوانی 

Acid Phosphatase, Total, Phosphatase Acid Total,

بخش انجام دهنده: بیوشیمی

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم، پلاسماهپارینه

حجم نمونه مورد نیاز:  1ml

شرایط نمونه گیری:

1. بدلیل اینکه لیپمی باعث تداخل با این آزمایش می‏گردد، نمونه ناشتا ارحجیت دارد.

1. 2. نمونه‏گیری بلافاصله پس از معاینه رکتال (DRE)، بیوپسی پروستات، ماساژ پروستات و بیوسی پروستات از طریق مجرا نباید انجام گردد.

ملاحظات نمونه گیری:

1. از بیمار نمونه خون وریدی گرفته شود.  جهت جمع اوری نمونه، لوله درب بنفش (EDTA) ارجح است اما می‏توان از لوله لخته (درب قرمز) نیز استفاده نمود.
2.  پس از نمونه گیری، محل  خونگیری را از لحاظ خونریزی یا هماتوم بررسی نمایید.
3.  در صورت استعمال داروهای مؤثر بر نتایج آزمایش، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.
4.  از جمع آوری نمونه  سرم لیز، ایکتریک و یا لیپمیک اجتناب نمایید.
5. در صورت نمونه گیری در خارج آزمایشگاه بالافاصله ان را ارسال نمایید.
6.  پس از نمونه گیری و لخته شدن خون، بالافاصله آن را سانتریفیوژ نمایید. و سرم را به بخش بیوشیمی ارسال نمایید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      نمونه فریز نشده

ü      همولیز شدید نمونه

ü      نمونه در معرض حرارت بالا

ü      نمونه بدون برچسب یا با برچسب اشتباه

ü      ماندن نمونه  به مدت طولانی در دمای اتاق پیش از انجام آزمون

شرایط نگهداری:

1. نمونه را در عرض یک ساعت سانتریفیوژ نموده و سرم را از سلول جدا نمایید. پس از جداسازی فوراً آن را فریز نمایید.
2. نمونه در دمای اتاق و دمای یخچال ناپایدار است (حداکثر یک ساعت).  چون آنزیم به حرارت و PH حساس بوده و فعالیتش کاهش می‏یابد. آزمایش در اسرع وقت انجام پذیرد. پایداری نمونه در -20^oC یک ماه می باشد.

کاربردهای بالینی: تشخیص و پایش حین درمان سرطان پروستات.

اطلاعات تکمیلی:

اسید فسفاتازها دارای ایزوآنزیم‏های متفاوتی می‏باشند. اشکال لیزوزومال و اریتروسیتی آن در بیشتر سلول­‏ها یافت می‏شوند در حالی که اشکال پروستاتی و ماکروفاژی اسید فسفاتاز توزیع سلولی و بافتی محدودتری دارند. اشکال اریتروسیتی و ماکروفاژی گروه مقاوم به تارترات را تشکیل می‏دهند که با اختلالات گوناگونی مانند استئولیز، بیماری گوشه و لوسمی سلول موئی(hairy cell leukemia) در ارتباط هستند. تشدید شدن و فروکش نمودن آدنوکارسینوم پروستات با سطح سرمی اسید فسفاتاز همسویی ندارد.
ایزوآنزیم‏ها توسط الکتروفورز به پنج باند، مجزا می‏شوند. باند 5 که عمدتاً در استئوکلاست‏ها دیده می‏شود مقاوم به مهار تارترات نیز هست. باند 3 فرم اصلی ACP در پلاسمای نرمال است که از منشاء پلاکت، اریتروسیت‏ها و منوسیت‏ها می‏باشد. باندهای 2 و 4 از گرانولوسیت‏ها منشاء گرفته و منبع اصلی باند 1، پروستات است که توسط تارترات مهار می‏شود. ACP لیزوزومی هم توسط تارترات مهار می‏شود. تقریباً تمامی ACP سرم در افراد نرمال از پلاکت‏ها و اریتروسیت‏ها منشاء می‏گیرد. نیمه عمر    ACP پروستاتی حدود 1 تا 3 ساعت است.
به طورکلی سطوح بالای ACP سرم در کارسینوم پروستات، میلوم متعدد، بیماری پاژت، کریز سیکل سل، بیماری گوشه، دستکاری اخیر پروستات، BPH، پروستاتیت، کانسر پستان و استخوان، سیروز، هیپرپاراتیروئیدی، ترومبوسیتوز و متاستاز کانسر به استخوان دیده می‏شود. 

روش مرجع و ارجح: -

روش متداول:ACP توتال معمولاً براساس توانایی آن در شکستن گروه‏های فسفات در PH اسیدی اندازه‏گیری می‏شود. بطور شایع –P نیتروفنیل فسفات به عنوان سوبسترا استفاده شده و محصول رنگی –P نیتروفنل اندازه‏گیری می‏شود. ایزوآنزیم‏های ACP را می‏توان به کمک الکتروفورز از هم جدا کرد.

سایر روشها: روش‏های ایمونواسی هم برای ایزوآنزیم‏های پروستاتی و استخوانی دردسترس هستند. 

مقادیر مرجع:

مردها: روش آنزیمی:          مقدار کل 2-12 U/L : و   مقدار پروستاتی 0.2 – 3.5 U/L :
روش:RIA  فرم پروستاتی2.5 – 3.7 ng/ml
 زن‏ها: به روش آنزیمی:     مقدار کل 0.3 – 9.2 U/L : و   مقدار پروستاتی  0.0 – 0.8 U/L  می‏باشد.
 اطفال:مقدار کل8.6 – 12.6 U/L :

تفسیر: در حال حاضر سطح سرمی آنتی‏ژن اختصاصی پروستات (PSA) جایگزین اسید فسفاتاز در بیماریابی، مرحله‏بندی و پی‏گیری بدخیمی‏های پروستات شده است.    PSA از اسید فسفاتاز حساس‏تر و اختصاصی‏تر است.تقریباً تمام بیماران مبتلا به سرطان پروستات و با افزایش ACP، گسترش خارج کپسولی یا متاستاز دارند.
بعد از درمان جراحی سرطان پروستات، ACP  سریع‏تر از PSA افت کرده و بعد از برداشتن کامل تومور باید غیرقابل اندازه‏گیری باشد. درمان محرومیت از آندروژن تولید PSA  راکاهش می‏دهد اما اثری روی ACP ندارد، که پیشنهاد کننده استفاده از ACP جهت پی‏گیری بیماران درمان شده با این روش است.

اسید فسفاتاز در بیماری‏های پروستات غیر از سرطان پروستات همچون انفارکتوس پروستات، التهاب پروستات و هیپرپلازی خوش‏خیم پروستات (BPH) نیز افزایش می‏یابد. افزایش سطح سرمی اسید فسفاتاز پروستاتی به همراه سطح سرمی طبیعی PSA مطرح کننده بیماری‏های غیرپروستاتی است. ACP بندرت در سایر بدخیمی‎هایی که حتی به استخوان متاستاز نداده‏اند نیز بالا می­رود.
افزایش متوسط میزان کل اسید فسفاتاز در تهاجم بدخیمی‏ها با منشاء اولیه غیر از پروستات به استخوان و همچنین در لوسمی میلوسیتیک، بیماری‏ گوشه (Gaucher) و بیماری نیمن – پیک (Niemann-pick) نیز مشاهده شده است.

عدم اختصاصیت اسید فسفاتاز را می‏توان به طرق زیر کاهش داد:
1. استفاده از مهارکننده‏های انتخابی (مثل تارترات)

1. استفاده از سوبستراهای انتخابی (مثل تیمول فتالئین، آلفا نفتیل فسفات)

عوامل مداخله گر :

1. در مردان به دنبال تحریک پروستات مثلاً به دنبال DRE یا cystoscopy ممکن است مقادیر بالای کاذب مشاهده شود.
2. آندروژن‏ها در جنس مؤنث و کلوفیبرات ممکن است موجب افزایش ACP سرم شوند، در حالی که مصرف فلورایدها، فسفات‏ها، اگزالات‏ها و الکل ممکن است آنرا کاهش دهند. 
3. نمونه لیپمیک و همولیزه در نتایج آزمون تداخل ایجاد می نماید.

توضیحات:

• چندین اسید فسفاتاز در سرم وجود دارند که شامل انواع پروستاتی، استخوانی، پلاکتی و لکوسیتی می‏باشند. 
• اسید فسفاتاز پروستاتی با تارترات مهارمی‏گردد. اسید فسفاتاز مقاوم به تارترات یک نشانگر جذب استخوانی است.
• سوبستراهایی مانند تیمول فتالئین برای اسید فسفاتاز پروستاتی حساس‏تر از اسید فسفاتازهای با منشاء غیرپروستاتی هستند.
• در آقایان تقریباً نیمی از اسید فسفاتاز کل طبیعی منشاء پروستاتی دارد. افزایش سطح بیلی‏روبین سرم (بیش از 2 میلی‏گرم در دسی لیتر) با تعیین میزان اسید فسفاتاز مقاوم به تارترات تداخل می‏نماید. 
•  ACP توتال معمولاً براساس توانایی آن در شکستن گروه‏های فسفات در PH اسیدی اندازه‏گیری می‏شود. بطور شایع –P نیتروفنیل فسفات به عنوان سوبسترا استفاده شده و محصول رنگی –P نیتروفنل اندازه‏گیری می‏شود. ایزوآنزیم‏های ACP را می‏توان به کمک الکتروفورز از هم جدا کرد. روش‏های ایمونواسی هم برای ایزوآنزیم‏های پروستاتی و استخوانی دردسترس هستند. 

          منابع :

1. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
2. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير

3. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,pp: 97

4. ARUPlab:  http://ltd.aruplab.com/Tests/Pub/0020544